Roofvogels kennen in het broedseizoen een traditionele rolverdeling tussen de seksen. Vrouwtjes broeden de eieren uit en verzorgen de jongen terwijl mannetjes voor het voedsel zorgen. Een voordeel van zo’n strikte taakverdeling is dat er geen conflicten ontstaan over de ouderzorg. Met behulp van GPS-loggers werd deze taakverdeling bij grauwe kiekendieven, in voor- en tegenspoed, onderzocht.
Bij veel vogelsoorten delen de seksen de broedzorg. Zo voeren bij koolmezen zowel de mannetjes als de vrouwtjes hun jongen. Dit kan echter leiden tot conflicten over de ouderzorg. Het is voor beide oudervogels immers voordeliger om het zelf rustiger aan te doen en juist de partner harder te laten werken. Bij veel vogelsoorten is vastgesteld dat de ouderzorg niet eerlijk verdeeld wordt, waarbij het resultaat zelfs kan zijn dat de jongen onvoldoende gevoerd worden. Roofvogels voorkomen dit soort conflicten middels een strikte rolverdeling tussen de seksen: vrouwen broeden de eieren uit en verzorgen de jongen terwijl de mannen zorgen voor eten op de plank. Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels gebruikte GPS-loggergegevens van in Oost-Groningen gezenderde grauwe kiekendieven om de taakverdeling van deze soort tussen mannen en vrouwen in kaart te brengen.
Mannetje met GPS-logger heeft zojuist een prooi aan zijn vrouwtje gegeven. Het vrouwtje zal hier zelf wat van eten en de rest aan de jongen voeren. Gedurende het broedseizoen brengt het mannetje dus zowel voor het vrouwtje als de jongen het voedsel, © André Eijkenaar
Effect voedselaanbod op de rolverdeling
Voedsel is een grote bepalende factor in het broedsucces. In Oost-Groningen vormen muizen (voornamelijk veldmuis, Microtus arvalis) het stapelvoedsel voor kiekendieven. Muizenpopulaties kennen echter behoorlijke fluctuaties tussen jaren, waardoor in sommige jaren de vogels met slechte voedselomstandigheden geconfronteerd worden. Dit blijkt een behoorlijke invloed op de rolverdeling tussen de seksen te hebben.
Muizenrijke jaren
In muizenrijke jaren verlaten de vrouwtjes de omgeving van het nest nauwelijks. Ze kunnen op deze manier effectief de jongen beschermen tegen predatoren. De mannetjes jagen ondertussen een behoorlijk gebied af op zoek naar voedsel. Uit de GPS-data kon afgeleid worden dat ze in muizenrijke jaren ongeveer tien tot vijftien prooien per dag naar het nest brengen. In deze muizenrijke jaren bestaat er dus een duidelijke rolverdeling tussen de seksen, waarbij het vrouwtje pas ná het uitvliegen van de jongen meehelpt met voedsel zoeken.
Muizenarme jaren
In muizenarme jaren hebben de mannetjes grotere home ranges (ze legden meer afstand af op zoek naar voedsel dan in muizenrijke jaren), wat suggereert dat het meer energie kost om voldoende prooien te vangen. Het lukte de mannen in de muizenarme jaren echter niet eenzelfde hoeveelheid voedsel aan te voeren als in muizenrijke jaren. Ondanks het harde werken brachten de mannen in muizenarme jaren slechts vijf tot tien prooien per dag aan. De vrouwtjes reageerden hierop door zelf ook naar voedsel te gaan zoeken, waarbij ze dus het nest vaker onbeschermd achterlieten.
Voorbeeld van de home ranges van een paartje grauwe kiekendieven uitgerust met GPS-loggers (vrouwtje rood, mannetje geel) gedurende de jongenfase in een muizenarm jaar. De eerste dagen blijft het vrouwtje nog bij het nest, maar als de jongen 11-20 dagen oud zijn, gaat ook zij regelmatig voedsel zoeken. Dit gedrag zien we niet in muizenrijke jaren, © Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels
Het is niet ondenkbaar dat de mannelijke grauwe kiekendieven ervoor kiezen niet alles op alles te zetten om voldoende prooien aan te voeren en daarmee als het ware de vrouwen dwingen zelf ook naar voedsel te gaan zoeken. Oftewel, het zou best zo kunnen zijn dat in muizenarme jaren het conflict tussen de seksen over broedzorg de kop opsteekt. Om echt te begrijpen hoe de seksen elkaar beïnvloeden, en of er in muizenarme jaren daadwerkelijk een conflict over de ouderzorg bestaat, zouden experimenten met bijvoeren nodig zijn.
Het artikel over de rolverdeling tussen de seksen in Grauwe Kiekendieven is gepubliceerd in Ardea. Wieringa A., Klaassen R.H.G., Schlaich A.E. & Koks B.J. 2019. Increased food provisioning by female Montagu’s Harriers in years with food shortage weakens sex-specific roles in parental care. Ardea 107: 149–158. Een pdf is op te vragen bij [email protected].
Tekst: Angela Wieringa & Raymond Klaassen, Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels
Foto’s: Kasper Akkermans (leadfoto: vrouw grauwe kiekendief op prooipaal); André Eijkenaar
Dit artikel is 2 november verschenen op NatureToday.