Gepubliceerd op NatureToday, 03-mrt-2021
In 2019 en 2020 zijn 21 Nederlandse nestjonge rode wouwen uitgerust met GPS-GSM-zenders om kennis over dispersie en overleving van de nog kleine Nederlandse broedpopulatie te verkrijgen. Hoge-resolutie data wordt gebruikt om het driedimensionale vlieggedrag en aanvaringsrisico met windturbines te onderzoeken. De voornamelijk in Spanje overwinterende vogels beginnen spoedig aan de voorjaarstrek.
Sterfteoorzaken
In 2019 en 2020 werden 21 Nederlandse nestjonge rode wouwen uit vier verschillende provincies voorzien van een GPS-zender. Van de tien vogels uit 2019 stierven er twee in het eerste jaar en twee in het tweede jaar. Van de elf vogels uit 2020 stierven er tot dusver vier. Van deze acht bevestigde sterfgevallen is van zeven vogels de doodsoorzaak bekend: aanvaring windturbine (1), aanvaring trein (2), waarvan één mogelijk door elektrocutie, aanvaring auto (1), mogelijke verstoring (1) en vergiftiging (2 mogelijke gevallen die nog worden onderzocht). Naast de acht gestorven vogels verdwenen er drie van de radar, waarvan twee onder verdachte omstandigheden op Nederlandse bodem (zie de Takkeling 29-1). In deze gevallen was mogelijk sprake van vergiftiging of afschot, maar bewijs ontbreekt. Bij het sterfgeval als gevolg van mogelijke verstoring (2020) stierf het jong net voor uitvliegen op het nest. Hier werd onacceptabele verstoring door fotografen en filmers vastgesteld, die vanuit hutjes tot vlakbij het nest opereerden (zie de Takkeling 29-1).
Vlieggedrag en windturbines
In 2019 en 2020 werden tijdens 288 u de vliegbewegingen van de rode wouwen in hoge resolutie opgetekend (driedimensionale posities per 3 seconden). Een goed voorbeeld is een hoge-resolutie track van een jong uit 2019 bij Balinge (Drenthe) in mei 2020 (Figuur 1), waarbij de vogel meerdere keer in de thermiek opschroefde tot 100-400 m boven de grond. De opschroefbewegingen zijn in de 2D-illustratie als zigzagbewegingen goed te herkennen.
Figuur 1. Voorbeeld van een 1 uur durende hoge-resolutie track van een rode wouw bij Balinge (Drenthe) in mei 2020. Links: 2D-illustratie van de track. Rechts: Verloop van de hoogte boven grond in de tijd. De negatieve hoogtes in het begin van de track zijn door de niet altijd even grote nauwkeurigheid van de GPS-posities te verklaren; gemiddelde afwijking is 6 m.
Uit de eerste grove analyse kan worden geconstateerd dat de rode wouwen, wanneer ze vliegen, ca. 35% van de tijd in de zone van de rotoren van moderne windturbines doorbrachten (50-200 m hoogte boven de grond), ca. 45% van de tijd daaronder en ca. 20% daarboven.
Overwintering in Spanje
Vier vogels uit 2019 en zes uit 2020 zijn nog in leven en negen individuen daarvan verblijven thans in de Spaanse wintergebieden (Figuur 2). Één individu is al vanuit de Franse provincie Normandië naar de Belgische Ardennen getrokken. Deze vogel heeft een tijdlang in een opvang gezeten en overwinterde buiten het ‘normale’ winterverspreidingsgebied van rode wouwen. Hierdoor vertoont de vogel wellicht afwijkend gedrag.
Figuur 2.Winterposities in Spanje van gezenderde Nederlandse jonge rode wouwen uit 2019 (zwart) en 2020 (grijs) tussen 1 december 2020 en 22 februari 2021. Rode stippen betreffen de laatste positie per vogel.
Het grootste deel van de gezenderde rode wouwen uit Nederland overwintert op de hoogvlakte van Noordwest Spanje, in regio’s waarvan ook uit het werk voor de Spaanse Vogelatlas blijkt dat daar de meeste wouwen overwinteren, vaak in hoge dichtheden. In die gebieden gedragen ze zich erg sociaal door in groepen te foerageren en verzamelen ze zich voor de nacht op slaapplaatsen die kunnen bestaan uit honderden individuen.
Links: Slaapplaats van rode wouwen in de regio Guijuelo, Spanje, 15 januari 2019. Rechts: Cultuurlandschap in Noord-Spanje, Segovia, 14 januari 2015. De bomen op de voorgrond werden door c. 150 rode wouwen gebruikt als slaapplaats. © Stef van Rijn
Volg online: voorjaarstrek 2021
De gezenderde jonge rode wouwen uit 2019 kwamen in 2020 tussen eind maart en eind mei terug uit hun overwinteringsgebieden. De verwachting is daarom dat de jongen uit 2020 ook vanaf eind maart weer naar Nederland terugkeren. De jongen uit 2019 komen waarschijnlijk eerder terug, waarbij een deel mogelijk al in de komende weken aan de voorjaarstrek begint. Er is kans dat een klein deel van deze vogels zich al vestigt als broedvogel en de locaties waar ze aan nestbouw beginnen zullen nauwlettend worden gevolgd. De voorjaarstrek en vliegbewegingen van dag tot dag zijn ook nu weer online te volgen. In 2021 worden opnieuw enkele jongen van GPS-zenders voorzien.
Meer informatie
Meer lezen over het onderzoek naar overleving en dispersie van rode wouwen kan in het onlangs verschenen voortgangsrapport. Van Rijn, S., van Manen, W., & Schaub, T. (2021) Terreingebruik, dispersie en sterfte van jonge rode wouwen uit Nederland. Voortgangsrapport 2020. Scheemda, Nederland: Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels.
Het project is mogelijk gemaakt door de provincies Limburg en Drenthe, mede gefinancierd door het IJsvogelfonds van Vogelbescherming Nederland. Een deel van de zenders uit 2019 is gesponsord door Werkgroep Roofvogels Nederland, Vogelwerkgroep Noordwest-Achterhoek, en Jeroen de Bruijn.
Tekst: Stef van Rijn; Tonio Schaub & Sylvia de Vries, Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels
Foto’s: Stef van Rijn (titelfoto; Rode wouw in de omgeving van Segovia, Spanje, 14 januari 2015).