Headerfoto: Jan Ploeger
Kiekendievenseizoen 2020
door Madeleine Postma
In deze tijd van het jaar vliegen de bruine en grauwe kiekendieven warm en droog in Afrika rond. De blauwe kiekendieven verblijven in het natte Nederland of een ander Europees land. Een goed moment om tijdens de overgang van een oud naar een nieuw jaar het broedseizoen op een rijtje te zetten.
Vooraf willen wij eerst alle vrijwilligers voor hun enorme inzet, boeren voor hun medewerking en de drogerijen Groenvoederdrogerij BV Oldambt en Groenvoer Opeinde Friesland BV voor de fijne samenwerking bedanken. Provincies Groningen en Flevoland bedanken wij voor het toekennen van subsidies voor het beschermeningswerk. En speciaal ook Rein Hofman van Gemeente Oldambt bedankt voor de adequate hulp voor het plaatsen van hekken en parkeerverboden, helaas was dat dit jaar wegens de drukte en de daar bijkomende verstoring bij een aantal nestpercelen nodig.
Links: Hekken met bord voor een parkeerverbod. Rechts: Luzernepercelen in kaart brengen samen met Luit Heikens van BV Oldambt.
Het broedseizoen begint voor ons in april met de terugkeer van de bruine en grauwe kiekendieven uit Afrika. En het vertrek van een groot deel van de blauwe kiekendieven naar hun meer noordelijke gelegen broedgebieden, maar ook de eersten die in hun toekomstig broedgebied in de Groninger akkers als beginnende paren rondhangen.
Het gezenderde bruine kiekendief vrouwtje 70 uit Flevoland arriveert na overwintering in Afrika op 6 april in Nederland. Na een uitstap richting Denemarken komt ze terug naar Flevoland om daar succesvol te broeden.
Begin april komen de eerste meldingen vanuit Nederland van grauwe kiekendieven binnen.
Op 23 april komen er prachtige foto’s binnen, gemaakt door Rein Hofman met daarop een 2e kalenderjaar steppekiekman… met zwarte kleurring! Hij fotografeerde hem nabij Beerta, en het is een jong uit het succesvolle nest van zes van 2019. Het hele broedseizoen blijft dit mannetje in Oost-Groningen ‘rondhangen’.
Eind april keert het als jong in Flevoland gezenderde bruine kiekendief vrouwtje 71 terug. Ze gaat broeden in Flevoland. Haar nest mislukt, mogelijk door klepelen van de waterkant raakt het nest verstoord. Daarna maakt ze in juni een uitstap (ook) naar Denemarken.
Op 30 april komt er een melding binnen van een vrouwtje steppekiek in een bekende omgeving in Groningen. Ze raakt daar gepaard met een grauwe kiek man uit Denemarken. Ze komt tot nestbouw en heeft zelfs ook een eierbuik, maar het nest mislukt al snel. Het Deense mannetje grauw raakte ondertussen gepaard met vrouwtje grauw.
Zenderkiek Anneke (GSM/GPS-logger) komt op 1 mei in Nederland aan. Haar partner van vorig jaar, zenderkiek Fiebo keert niet terug uit Afrika. Anneke vindt een man in Flevoland. Ze begint met een nest in luzerne maar vlak voor de eerste maaibeurt in mei blijkt haar eerste ei gepredeerd. Ze verhuist, om op 4 km meer naar het oosten de rest van haar eieren te leggen. Ook dit nest wordt vroegtijdig gepredeerd. Op 24 juni vertrekt Anneke naar Frankrijk.
Drie grauwe kieken met een GPS-logger keren ook terug in Nederland. Margot wordt in mei bij hetzelfde perceel als Anneke waargenomen. Samen met een mannetje was ze territoriaal maar had nog geen nest met eieren op het moment dat het luzerne werd gemaaid. Ze vertrok uit het gebied en is daarna ondanks veel zoekinspanningen niet meer teruggezien.
In Oost-Groningen keerden zenderkieken Arion en Anita terug. Anita had mogelijk even een nest maar mislukte/stopte al snel. Het mannetje Arion vond net als in de voorgaande jaren een partner in de omgeving van de Stadpolder, beter gezegd twee partners. Hij was dit jaar namelijk bigaam. Maar uiteindelijk was maar één nest succesvol.
In Flevoland zagen vrijwilligers oud bekende Abe terug. Met zijn 13 jaar een man van respectabele leeftijd. Hij raakte gepaard, maar zijn nest mislukte doordat zijn vrouwtje werd doodgeschoten. Een nog levend jong verhuisde, na een verblijf van twee weken in de opvang Fûgelhelling te Ureterp naar Oudeschans, naar een nest van haar zus (jong van Abe uit 2018). Daar is ze met succes uitgevlogen. Een zoon van Abe uit hetzelfde nest van 2018 was in Flevoland gepaard met zenderkiek Margot. Maar beide verdwenen na het maaien van het potentiële nestperceel. Een dochter van Abe uit 2019 broedde in 2020 in de buurt van Finsterwolde en bracht één jong groot.
Gelukkig waren er ook weer paartjes van de blauwe kiekendieven in de Groninger akkers te vinden. Hieronder is ook het inmiddels zeer belangrijke vrouwtje van Wangerooge. Sinds 2014 levert zij een grote bijdrage in het aantal jonge blauwe kiekendieven die in de Groninger akkers uitvliegen. Het eerste blauwe kiek-ei werd rond 19 mei gelegd, en de laatste op 6 juni. Het gemiddelde legbegin lag op 25 mei. De eerste beschermingskooien werden op 3 juli geplaatst en de laatste op 16 juli. Na spannende tijden rond de oogst en net wel/net niet uitgevlogen jonge blauwe kiekendieven werd de laatste beschermingskooi op 13 augustus weggehaald.
De oogst van graan rond de eerste nesten begon op 12 juli. Op 12 augustus werd rond het laatste nest geoogst waar begeleiding bij moest zijn.
Steppekiekendief 2e kalenderjaar mannetje met zwarte kleurring. Jong van 2019. Oost-Groningen, april 2020. © Rein Hofman
Zenderkiek Margo. Flevoland, mei 2020. © Rob Dekker
Samen met Jaap Smit en Johan Janssens beschermingskooi plaatsen. Loppersum, juni 2020. © Karin Janssens-van Essen
Laatste beschermingskooi en overstaande wintertarwe opruimen samen met Jan Ploeger bij Nieuw Scheemda. © GKA
Oogst rond laatste nest op 12 augustus bij Pieterburen. © GKA
Vrouwtje blauwe kiekendief vliegt met prooi naar haar nest met vier jongen in N-Groningen. © Jan Ploeger
Terugmeldingen
Wingtags
Waren er vorig jaar nog drie grauwe kiekendieven met wingtags die werden teruggemeld, dit jaar was dat er nog maar eentje namelijk: Manke Nelis! Hij is inmiddels 10 jaar oud en was in 2020 gepaard met twee vrouwtjes, maar helaas niet succesvol.
Kleurringen
Steppekiekendief – voor het broedseizoen goed en wel begonnen was werd op 23 april een 2e kalenderjaar mannetje met zwarte kleurring F| in Oost-Groningen teruggemeld. In de eerste week van mei kwam er een melding vanuit Midden-Groningen van nog een ander 2e kalenderjaar mannetje bij, helaas was de zwarte kleurring net niet af te lezen. Beide afkomstig uit het succesvolle nest van de steppekieken in 2019.
Blauwe kiekendief – er zijn zes verschillende individuen met een kleurring gezien, daarvan zijn er vijf daadwerkelijk afgelezen. Het ging om het Duitse vrouwtje van Wangerooge en de vijf anderen waren vogels die als jong in provincie Groningen zijn uitgevlogen. Waaronder een jong die een tijd na succesvol te zijn uitgevlogen dood werd gevonden na door een havik te zijn opgepeuzeld.
Grauwe kiekendief – er zijn 85 meldingen van grauwe kieken met kleurring binnengekomen van 62 individuen!
Buitenlandse grauwe kieken in Nederland, 3 individuen waargenomen: Denemarken (1 man), Duitsland (1 vrouw), België (1 Vlaamse dame, van 2018).
Nederlandse grauwe kieken in het buitenland, 13 individuen afgelezen in: België (2, broedvogel en op trek), Duitsland (9, broedvogels en potentiële broedvogels), Polen (1, broedvogel), Spanje (1, op trek).
Nederlandse grauwe kieken in Nederland, 48 individuen afkomstig uit: Drenthe (4), Flevoland (6), Friesland (4), Groningen (32), Onbekend (2, deels afgelezen).
De twee oudste vogels waren allebei 13 jaar oud.
De enige grauwe kiekendief met wingtags in 2020 werd teruggemeld was Manke Nelis. © Hilvert Huizing
Het tweede 2e kalenderjaar mannetje steppekiekendief met een zwarte kleurring uit 2019. Helaas net niet af kunnen lezen. Midden-Groningen, mei 2020. © Jaap Smit
Eén van de vier uit Drenthe afkomstige grauwe kiekendieven die dit jaar werden teruggemeld. Mannetje Z|J nabij Bellingwolde. © Hilvert Huizing
Aantal paren en broedsucces
Onder paar verstaan we een mannetje en vrouwtje die voor langere tijd territoriaal zijn geweest bij een akker. Ze hebben dus niet allemaal daadwerkelijk gebroed, ze kunnen al in de nestbouwfase afgehaakt zijn. Waar mogelijk hebben we ook in kaart proberen te krijgen waar sprake is geweest van verhuizingen van paartjes. Die worden als dubbeltelling uit de totalen gehaald.
Steppekiekendief – een vrouwtje als helft van gemengd paar met een grauwe kiekendiefman, had wel een nest maar geen broedsucces.
Blauwe kiekendief – 6 paartjes, 1 bigame man, 4 nesten beschermd en 4 succesvol. Er zijn 15 jongen (!) geringd en uitgevlogen. Dat is het hoogste aantal jongen in de Groninger akkers sinds ze in 2009 als akkerbroeders in provincie Groningen opdoken. Voor 2020 betekent dit gemiddeld 2,5 jongen per paar en gemiddeld 3,75 per succesvol paar. Een mooi resultaat dat hopelijk gaat leiden tot meer broedparen van blauwe kiekendieven in de toekomst.
Grauwe kiekendief – 80 paar! Na 2011 (63 paar) het hoogste aantal sinds de start van het beschermingswerk. Er zijn in totaal 46 nesten met een kooi of stroomhek beschermd, daarvan zijn er uiteindelijk 41 succesvol geweest. Na het topjaar van 2019 met 142 uitgevlogen jongen waren er nu 100 uitgevlogen jongen, ondanks de vele paartjes. Er zijn 96 jongen geringd en vier zijn er stiekem eerder uitgevlogen dan gedacht. Het gemiddelde broedsucces per vastgesteld paar is 1,25 jongen. Per succesvol paar zijn dat gemiddeld 2,4 jongen.
Er is gebroed in Flevoland (op de zoekdag 5 paar vastgesteld), Friesland (3 paar), Groningen (71 paar) en als mooie verrassing ook weer eens in Overijssel (1 paar, succesvol 3 jongen).
Bijzonderheden in 2020
Helaas hebben grauwe kiekendieven en blauwe kiekendieven dit jaar met ernstige verstoring en zelfs vervolging te maken gehad. In Flevoland ging een vrouwtje grauw met hele kleine jongen op het nest dood na verbloeding door een schot hagel. In Oost-Groningen heeft iemand drie jonge grauwe kiekendieven uit een nog niet beschermd nest de gepakt en dood op de nabij gelegen weg achtergelaten.
Bij de grauwe kiekendieven waren er minimaal 6 mannetje bigaam, bij de blauwe kiekendief 1 man.
Voor het eerst in alle jaren van bescherming kwamen we bij een nest waar zeven eieren in zijn gelegd! Daar waren op het moment van bescherming vijf van uitgekomen en uiteindelijk zijn er drie jongen daadwerkelijk uitgevlogen.
Ook voor het eerst sinds de start van bescherming waren er 2e kalenderjaar mannetjes als helft van een broedpaar. Van vrouwtjes is het algemeen bekend dat ze in het jaar nadat ze zijn uitgevlogen ook al als broedvogel aanwezig en succesvol zijn. Van mannetjes grauwe in Nederland is dat nu dus sinds 1990 voor het eerst daadwerkelijk vastgesteld. Beide waren gepaard met een 2e kalenderjaar vrouwtje. Eén van deze paren was succesvol met één uitgevlogen jong.
Bij de blauwe kiekendieven was er ook een 2e kalenderjaar paar, waarvan het vrouwtje zenderkiek Johanna was. Zij zijn niet tot succesvol broeden gekomen.
Van de 15 in provincie Groningen uitgevlogen jonge blauwe kiekendieven zijn er 6 met een zender uitgerust om ons meer te leren over verspreiding na uitvliegen en hun overleving in de winterperiode. Dat ze hun vleugels letterlijk uitslaan laten inmiddels drie van de zes zien; eentje is in Frankrijk, eentje in Noordwest-Duistland en eentje verblijft momenteel aan de oostkust van Engeland.
We hopen ze volgende zomer allemaal terug te zien. Op naar weer een uniek broedseizoen in 2021. Wie weet komen we jullie daar dan (weer) tegen. TOT ZIENS!
Vervolging van grauwe kiekendieven in 2020: drie jongen uit een nest gehaald en dood op de weg achtergelaten. © GKA
Goed kijken! Vijf jongen en twee eieren! Niet eerder een nest gezien waar zeven eieren in hebben gelegen. © GKA
Eén van de twee 2e kalenderjaar grauwe kiekendiefmannetjes die dit jaar een nest had. © Theo van Kooten
[ultimate_carousel slides_on_desk=”1″ speed=”800″ autoplay_speed=”8000″]
[/ultimate_carousel]
Een laat paartje grauwe kiekendief met nog niet uitgevlogen jongen in een geoogst en daarna losgetrokken en ingezaaid perceel nabij Nieuw Scheemda kreeg wel heel bijzonder en veel kraambezoek, augustus 2020. © GKA
Jonge blauwe kiekendief Menno met GSM/GPS-logger. Oostkust Engeland, december 2020. © Bob Cooper
Mannetje grauwe kiekendief © Jan Ploeger