Koekoeken in de knel tijdens zuidwaartse migratie via Spanje?

Koekoeken in de knel tijdens zuidwaartse migratie via Spanje?

door Raymond Klaassen

Ook in akkergebied roept in het voorjaar en zomer de koekoek luidt zijn eigen naam. Helaas wel steeds minder, want de soort neemt sterk af. Dat heeft o.a. te maken met de afname van de waardvogels waar de koekoek van afhankelijk is. De graspieper is zo’n bekende waardvogel die veel in akkerbouwgebieden voorkomt. De afname van de graspieper treft logischerwijs ook de koekoek die voor zijn jongenzorg van deze soort afhankelijk is. Vrouwtjeskoekoeken die specifiek op graspiepers parasiteren hebben geen alternatief, omdat door de wapenwedloop tussen koekoek en graspieper de eieren van graspieperkoekoeksvrouwtjes alleen lijken op graspiepereieren. Deze kunnen ze dus niet zomaar kwijt in het nest van een willekeurige andere vogel zoals bijvoorbeeld de kleine karekiet (met veel lichtere eieren).

Overwinteren in Centraal Afrika

Naast problemen in het broedgebied hebben koekoeken mogelijk ook problemen tijdens de trek en in het wintergebied. Zo lijkt de westelijke trekroute via Spanje problematisch te zijn, omdat tijdens die tocht relatief veel koekoeken doodgaan, meer dan langs de alternatieve route via Italië naar Afrika. Maar ook in Afrika, met het verlies van natuurlijk habitat, raakt de koekoek in de knel.

Met ICARUS naar het zonnige zuiden

In het kader van een demonstratieproject van het nieuwe ICARUS tracking systeem kregen we in 2021 de mogelijkheid om koekoeken uit Nederland te zenderen en te volgen op hun reis naar Centraal Afrika. ICARUS is een nieuw systeem met als doel dieren van klein tot groot over de hele wereld te volgen. Hiervoor heeft ICARUS een antenne op het Internationale Ruimtestation ISS geplaatst, dat relatief dichtbij de aarde haar rondjes draait. In 2021 is begonnen de eerste trekvogels met ICARUS-zenders uit te rusten, waaronder dus ook onze akkerkoekoeken. We zijn vereerd dat we aan het begin van deze belangrijke ontwikkeling een bijdrage mogen leveren.

Het tracken van koekoeken is onderdeel van een Europese samenwerking gecoördineerd door de British Trust for Ornithology (BTO) en het Zoölogisch Museum in Kopenhagen, en heeft al doel de knelpunten voor koekoeken jaarrond in kaart te brengen. Afgelopen zomer zijn in Noord-Nederland negen koekoeken gezenderd, zeven adulte mannen, één adulte vrouw en één jonge vogel. Iedere 3-7 dagen probeert deze ICARUS-zender contact te maken met het ISS waarna de data worden uitgelezen. Vijf van deze vogels zijn in Afrika, vier van hen vlogen via de oostelijke Italiaanse route en twee zitten inmiddels in het tropisch regenwoud. De meest westelijke koekoek die door Spanje naar Mauritanië vloog zit daar in ‘het oog van de Sahara’. Als deze vogel zich zo gedraagt als de Zweedse en Engelse koekoeken zal hij net als de anderen doortrekken naar (de rand van) het tropisch regenwoud. Van twee vogels denken we dat ze dood zijn (‘Nonnegaat’ die via Spanje leek te gaan, en ‘Blauwestad vrouw’ die naar Polen trok). We hebben relatief weinig posities doorgekregen tijdens de trek met dit systeem, en soms is het in z’n geheel offline, omdat het ISS ruimtestation dan een andere oriëntatie heeft waardoor de antenne de verkeerde kant op gericht is. Het is in ieder geval reuzespannend de Nederlandse vogels op deze manier te kunnen volgen!