Gepubliceerd op NatureToday, 03-mrt-2020

Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels

Veel roofvogels hebben een sterke rolverdeling tussen man en vrouw tijdens de broedzorg. Dat betekent dat er een bijzondere uitdaging ontstaat als één van beide ouders wegvalt. In de meeste gevallen leidt dit tot het mislukken van het nest. Afgelopen zomer besloot een man bruine kiekendief dit anders te doen en bracht hij, gefaciliteerd door goed weer en hoog prooiaanbod, alleen drie jongen groot.

Voor de vrouw bestaat de broedzorg bij de meeste roofvogels uit het bebroeden van de eieren, warm houden van de jongen, bescherming tegen predatoren en verdeling van de prooien. Ondertussen zorgt de man voor voedsel en voorziet hiermee zowel vrouw als jongen. Man en vrouw vervullen twee taken die fysiek dus niet tegelijkertijd uitvoerbaar zijn. Als één van de oudervogels wegvalt zal het bij jongen die al relatief groot zijn nog wel lukken een gedeelte tot uitvliegen te brengen door vrouw of man alleen. Dit is echter bijna onmogelijk als er een partner verdwijnt in een vroeg jongenstadium.

Dilemma van het maaien

Afgelopen broedseizoen werd er in Oost-Groningen een bijzonder broedgeval van bruine kiekendieven in een veld van rode klaver gedocumenteerd. Toen het nestperceel eind juni gemaaid werd verliet de vrouw door de verstoring haar nest met drie kleine jongen (1 tot 5 dagen oud) en twee eieren. Dit is helaas geen uitzondering op de regel en bruine kiekendieven zijn hier verstoringsgevoeliger in dan grauwe kiekendieven.

Direct voor het maaien werd om het nest een stuk van 10 x 10 m gemarkeerd met bamboestokken zodat dit stuk bij het maaien gespaard kon worden. Het nest werd nog langere tijd geobserveerd, maar het vrouwtje keerde na het maaien niet meer terug. Twee dagen later werd het nest nog eens bezocht, en tot ieders verbazing vloog de man op van het nest en bleken de jongen nog in leven. Er werd een stroomhek geplaatst om ze te beschermen tegen grondpredatie; het hek werd zonder problemen door het mannetje geaccepteerd.

Taken die de man overnam

De grootste verrassing kwam echter op 8 juli. Het nest bevatte vijf levende jongen, na het vertrek van de vrouw waren er dus nog twee eieren uitgekomen. Deze observatie in combinatie met nachttemperaturen tot 6 °C in de week na het maaien maakt het zeer waarschijnlijk dat het mannetje in deze periode regelmatig op de eieren en jongen heeft gezeten om ze te bebroeden en warm te houden.

Vervolgens werd 11 juli een nestcamera geplaatst om het gedrag van het mannetje beter vast te leggen, het oudste jong was toen 22 dagen oud. Met de cameraval werden 25 bezoeken van de man aan de jongen vastgelegd. De opnames lieten zien dat de man aangeleverde prooien in kleine stukken scheurde, de jongen voerde en braakballen van het nest verwijderde. Taken die allemaal, normaal gesproken, vrouwgebonden zijn. Uiteindelijk zijn drie van de vijf jonge bruine kiekendieven van dit nest succesvol uitgevlogen, waaronder een van de jongen die na het vertrek van het vrouwtje nog uit het ei is gekomen.

Wanneer het weer meezit

Het hiervoor beschreven geval kon alleen succesvol aflopen omdat de externe omstandigheden, met name het weer en voedselaanbod, erg gunstig waren. Koude of natte weersomstandigheden hadden het mannetje gedwongen keuzes te maken: de kleine jongen warm te houden en daarmee zijn jaagtijd te verminderen en voedsel tekort voor de jongen te creëren.. Terwijl een slecht voedselaanbod er voor zorgt dat het mannetje meer tijd nodig heeft om prooien te vangen, daarmee zijn jongen weer langer onbeschut en onbeschermd achterlatend. Hierdoor neemt de kans op zowel predatie als onderkoeling toe. In dit geval was het goed en stabiel weer in de week direct nadat de vrouw het nest verliet, met maximale dagtemperaturen tussen 17 °C en 33 °C en zonder neerslag. Ook was 2019 over het algemeen een heel goed jaar voor veldmuizen in Groningen (net zoals in grote delen van West- en Centraal Europa). Bovendien was de directe omgeving van het bruine kiekendief nest extra muizenrijk, onder andere door de aanwezigheid van een vogelakker. Zo werd het mannetje waargenomen op slechts 100 m van het nest terwijl hij een prooi ving en naar de jongen bracht.

Zo werkten de externe omstandigheden en de flexibiliteit van deze bruine kiekendief man perfect samen om tot het mooie resultaat van drie uitgevlogen jongen te komen. Uiteindelijk heeft de man meer dan 40 dagen alleen voor het broedsel gezorgd.

Speciale dank gaat uit naar de familie Noordhoff voor hun medewerking en enthousiasme bij het beschermen en volgen van het nest; Groenvoederdrogerij B.V. Oldambt voor de jarenlange samenwerking bij het sparen van kiekendiefnesten in luzerne-, klaveren graspercelen; en alle vrijwilligers die bij het beschermingswerk in 2019 betrokken waren. RTV Noord besteedde in een uitzending van expeditie Grunnen aandacht aan dit bijzondere nest en het ringen van de jongen.

Het artikel over de alleenstaande bruine kiekendief man is verschenen in de Takkeling. Schaub T. & M. Postma (2020). Mannetje Bruine Kiekendief Circus aeruginosus brengt drie jongen tot uitvliegen na verlaten van broedsel door vrouwtje in vroeg jongenstadium. De Takkeling 28(1): 69 – 77. Een pdf kan hier gedownload worden.

Tekst: Sylvia de Vries & Tonio Schaub, Grauwe Kiekendief – Kenniscentrum Akkervogels
Foto’s: GKA & Marga Noordhoff