Het kiekenjaar 2021
door Madeleine Postma
© Jan Ploeger
01-sep-2021 Na twee bijzonder goede broedseizoenen met mooie records sinds de start van het beschermingswerk rond grauwe kiekendieven (2019: 142 uitgevlogen jongen, 2020: 80 vastgestelde paren) weet je na al die jaren beschermen dat er een minder of zelfs slecht broedseizoen te verwachten is. Na een natte winter 2020/2021 met een vorstperiode en een koud voorjaar zagen we het al gebeuren: weinig muizen, héél weinig muizen. Dat weerhield de kiekendieven er niet van om paren te vormen en een poging tot broeden te ondernemen. Hoe dat verliep…
Vooraf willen we eerst alle vrijwilligers bedanken voor hun engelengeduld bij het vinden en vaststellen van paartjes in dit lastige broedseizoen, voor hun hulp bij het plaatsen van bescherming rond nesten en tijdens de oogst het behoeden van de jongen voor de machines, voor hun mooie foto’s en de fijne contacten gedurende het seizoen. Ook dit jaar konden we weer rekenen op medewerking van de meeste boeren, waaronder fijne en leuke nieuwe contacten. Als vanouds was ook de samenwerking met Groenvoederdrogerij BV Oldambt weer zeer aangenaam, en konden we ook weer rekenen op de medewerking van Groenvoer Opeinde Friesland BV. De Provincies Flevoland en Groningen bedanken we voor het subsidiëren van het beschermingswerk.
[icon_timeline timeline_style=”jstime”][icon_timeline_item heading_tag=”p”]
Start broedseizoen – Deze begint met twee nieuwe collega’s kiekenbescherming: Toni Hoenders en Jan Ploeger.
Links: Toni Hoenders © Rein Hofman, Rechts: Jan Ploeger © GKA
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
15 maart – Start van de voorjaarstrek van de gezenderde Flevolandse bruine kiekendieven.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
29 maart – Gezenderde bruine kiekendief 56 (vrouw adult) is als eerste van de zeven nog levende gezenderde Flevolandse bruine kiekendieven terug in haar broedgebied in Flevoland.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
Half april – Eerste meldingen van grauwe kieken in Nederland komen op Waarneming.nl binnen. Van de gezenderde blauwe kiekendieven keert Johanna terug naar Oost-Groningen, Edzo komt van Frankrijk naar Duitsland en Suzanne gaat vanuit haar overwinteringsgebied onderweg naar het noorden. Niet naar Texel waar ze als jong uitvloog maar naar het Bentwoud waar ze de hele zomer zou blijven.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
15 april – Een steppekiekdiefman met Nederlandse kleurring wordt teruggezien in Groningen. Een baltsende man maar zonder kiekvrouw.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
18 april – Eerste paar blauwe kiekendieven wordt gemeld in O-Gr.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
25 april – Ouwe bekende Manke Nelis wordt weer in Groningen gemeld! Op deze dag worden ook twee mannetjes steppekiek gezien, maar is er weer geen vrouw steppekiek in de buurt.
Links: grauwe kiekendief ‘Manke Nelis’ © Hilvert Huizing, Rechts: Manke Nelis en zijn vrouwtje © Maren Kuipers
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
8 mei – Flevoland jaarlijkse startdag Kiekenseizoen in Covid19-stijl: geen gezamenlijke start en afsluiting.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
10 mei – Gezenderde grauwe vrouw Anneke (gezenderd 2019 Flevoland) keert terug in Flevoland. Op 13 mei is ze in Zeeland en op 14 mei bevindt ze zich in Noord-Brabant, waar ze kort daarna doodgaat.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
14 mei – Zender van grauwe vrouw Margot (gezenderd in Oost-Groningen) maakt contact met het antennesysteem in Oost-Groningen. Man Arion met een oude en kapotte zender is ook weer in Oost-Groningen terug met bijzondere nestplek (zie 31 mei). Bruine kiek Renny is weer terug in de omgeving van Delfzijl. Zij zal drie keer een broedpoging ondernemen dit seizoen en drie keer niet succesvol zijn.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
16 mei – Een mannetje steppekiekendief duikt op in Friesland, flirtend met grauwe kiekvrouw. Man is geringd A| . Hij is afkomstig uit het Groningse nest van 2019. Lees hier meer over de steppekieken.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
26 mei – Good old Abe, grauwe kiekman (2007, Flevoland) is wéér terug in Flevoland!
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
27 mei – Groningen jaarlijkse kiekenzoekdag in Covid19-stijl.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
28 mei – Aan het begin van het broedseizoen was er op veel plekken sprake van vele vogelgriepslachtoffers. We hielden ons hart vast wat er in zo’n slecht muizenjaar met de kiekendieven zou gebeuren wanneer ze alternatieve prooien zoeken en dan ook over gaan tot het eten van aas, waarvan op de kwelders genoeg te vinden was aan dode vogels. Op deze dag kwam via een roofvogel-appgroep een melding binnen van een sterk verzwakte/zieke roofvogel bij de Dollarddijk. Dit bleek grauwe kiekman 4|P te zijn die zich juist met een vrouw aan het settelen was in de Reiderwolderpolder. De vinder Sjouke Scholten bracht de vogel gelijk op zijn terugreis naar huis naar de vogelopvang in Ureterp. Daar was de conclusie ook al snel: vogelgriep. Dit is de enige kiekendief die in ons werkgebied tijdens het broedseizoen is gevonden. Dat wil niet zeggen dat er niet meer kiekendieven aan dood zijn gegaan.
© Sjouke Scholten
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
29 mei – Vrouw van tweede paar blauwe kiekendief met nest blijkt Wangerooge dame!
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
31 mei – Vandaag wordt het eerste kiekennest beschermd, is van een grauwe kiek in de eileg-fase in intensief grasland. Op 7 juni werden daar voor het eerst sinds twaalf jaar koeien geweid. Dus koeien die nog nooit buiten waren geweest! Voor ons was het ook voor het eerst dat we koeien rond een beschermd nest hebben zien lopen, maar het is allemaal goed gekomen met dit nest. Lees hier meer over dit nest.
Beelden die voor De Nieuwe Oogst zijn gemaakt.[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
2 juni – In Midden-Groningen wordt het 1e nest van een bruine kiekendief met vijf eieren beschermd met een stroomhek na de oogst van de luzerne. Altijd spannend bij deze soort hoe dat afloopt, maar het vrouwtje keerde binnen 10 minuten terug. Dit kwam mede dankzij het daar al langer aanwezig mannetje steppekiekendief die haar naar haar nest terug dirigeerde.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
14 juni – Nest van Abe wordt in de eifase met succes beschermd. Later is de kleurring van het vrouwtje van Abe door Rob Dekker afgelezen en blijkt ze van 2020 te zijn en afkomstig uit de “Noord-Frieslandpopulatie”. Lees meer over bijzonder kiek Abe en zijn nest en een prachtige dag kieken kijken in Flevoland.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
15 juni – Op Terschelling worden de 1e jonge blauwe kiekendieven van 2021 door Almut gezenderd.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
17 juni – Almut en Raymond zenderen ook dit jaar weer grauwe kiekendieven op Öland.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
24 juni – Een eerste nest van grauwe kiekendief met jongen wordt beschermd. Dit was in provincie Groningen in wintergerst met hulp van de boer en in het bijzijn van (toen nog) gedeputeerde Henk Staghouwer.
© Provincie Groningen
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
8 juli – Het vangen van vier mannetjes grauw in provincie Groningen voor zenderonderzoek gaat van start. Een van de mannen werd helaas paar dagen later door een havik gepredeerd. De overige drie zijn het broedseizoen goed doorgekomen en op najaarstrek gegaan.
© NWG De Kerkuil
Een mannetje grauwe kiek afkomstig uit Nederland (N-Gr) maar in Vlaanderen gezenderd en daar ook voor het tweede jaar met een nest, vliegt na het mislukken van zijn nest naar Nederland en waar zwerft hij (of all places!) rond… In Flevoland!
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
9 juli – Op deze dag wordt worden de eerste jonge grauwe kiekendieven geringd, dat was in Friesland. Op deze dag start ook de oogst van het wintergerst, dat was in Flevoland waar gelijk twee nesten van bruine kieken met succes gespaard en met een stroomhek beschermd worden.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
10 juli – Vandaag werd er nog een paartje grauwe kiekendieven met nest ontdekt. Een laat nest.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
16 juli – Op Texel worden vier jonge blauwe kiekendieven door Almut gezenderd.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
17 juli – Een eerste perceel met een grauwe kieknest wordt geoogst, nog velen zullen volgen. Gelukkig veel handen die helpen kunnen met beschermen van nesten en tijdens de oogst.
Linksboven: Esther Pater helpt met plaatsen van kooi. © Hilvert Huizing (Mazzelmoaze). Rechtsboven en -onder: Hilvert Huizing was net op tijd om te zien dat er een combine begon te oogsten in een nestperceel. Creatief met kratten en met hulp van zijn vrouw konden de jongen nog net op tijd uit het nest gehaald worden en apart gehouden. © Hilvert Huizing. Linksonder: Meint Woortman houdt de wacht bij jonge bruine kiekendieven die al aardig mobiel zijn maar nog gevaar lopen in de combine terecht te komen.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
20 juli – Het late en laatste nest (10 juli) krijgt een beschermingskooi. Een onooglijk jong met een mega volle krop en aparte lichaamsverhoudingen, waardoor je gaat denken aan een groeiachterstand wordt op het nest aangetroffen. Om een of andere reden krijgt het jong een naam: Guusje.
Dit nest wordt nauwlettend gevolgd door Dirk Moerbeek die ons tussendoor trakteert met bijzondere waarnemingen, maar vooral met mooie schetsen/tekeningen uit het veld van dit late broedgeval.
Kleine Guus wordt toch echt groot. © Dirk Moerbeek
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
21 juli – De eerste van de nog vijf levende gezenderde bruine kieken uit Flevoland is al vertrokken naar het zuiden, dit nadat ze succesvol in riet heeft gebroed.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
22 juli – De jongen van het eerste nest van grauwe kiekendieven (Arion) – dat op 31 mei werd beschermd – worden geringd. Een bijzonder nest omdat er na de eerste maaibeurt op 31 mei koeien werden geweid. Dat was voor het eerst in twaalf jaar dat bij dit bedrijf weer koeien naar buiten gingen en voor het eerst dat er een nest is beschermd waar koeien omheen liepen te grazen. Een kanjer van een vrouwtje die dit allemaal heeft doorstaan om kosten wat het kost haar eieren uit te broeden en jongen groot te brengen. Kijk hier de beelden die De Nieuwe Oogst van het ringen maakte.
© Rein Hofman
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
28 juli – Vrijwilliger Han Bouman en zijn vrouw Janneke neemt na vele jaren afscheid van Oost-Groningen om te verhuizen naar Steenwijk. Han heeft o.a. vanaf het begin van de punttellingen (Meetnet Agrarische Soorten, 2007) meegeholpen bij het tellen van akkervogels rond Finsterwolde, met jaarlijks 25 telpunten!
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
14 augustus – De eerste grauwe kiekman met zender vertrekt naar het zuiden.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
15 augustus – Het laatste nestperceel met nog aanwezige grauwe kiekjongen wordt geoogst.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
29 augustus – De eerste gezenderde bruine kiek is in Afrika. Zeven van de acht gezenderde bruine kiekendieven uit Flevolandse keerden dit voorjaar terug uit Afrika. Vijf overleven het broedseizoen, allen hebben een nest gehad waarvan er drie succesvol waren.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
1 september – De eerste grauwe kiek met zender bereikt Afrika.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
3 september – De laatste beschermingskooi bij een grauwe kieknest (Guusje) wordt opgeruimd.
Guusje op de kooirand. © Theo van Kooten
Dirk Moerbeek en Jan Ploeger ruimen de laatste beschermingskooi (nest Guusje) van 2021 op. © Dirk Moerbeek
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
9 september – Laatste grauwe zenderkiek (Durk) gaat op najaarstrek. Op 23 oktober is hij in Niger.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
20 september – Een eerste terugmelding van een in Nederland geringde jonge grauwe kiekendief van 2021, de melding komt uit Vlaanderen.
[/icon_timeline_item][icon_timeline_item]
26 december – Uitzending van de documentaire ‘Het raadsel van de blauwe kiekendief en de velduil’.
[/icon_timeline_item][/icon_timeline]
Terugmeldingen
Steppekiekendief – In totaal zijn er twee mannetjes steppekiek met Nederlandse ring (2019) afgelezen: A| en F| . Lees hier meer.
Blauwe kiekendief – Van de blauwe kiekendieven zijn er drie met een kleurringgezien, twee in Groningen geringd maar helaas kon de code niet worden afgelezen, en één uit Duitsland; de wel bekende blauwe kiekdame van Wangerooge!
Grauwe kiekendief – De eerste terugmelding van grauwe kiekendief met Nederlandse kleurring kwam op 3 april uit Spanje. De tweede was Manke Nelis, naast zijn wingtags individueel zeer herkenbaar, inmiddels is hij 11 jaar oud.
Buitenlandse grauwe kiekendieven afgelezen in Nederland, 3 individuen waargenomen: Duitsland (1 vrouw en 1 man), België (1 Vlaamse dame, van 2018 voor het tweede jaar broedend in Groningen).
Nederlandse grauwe kiekendieven afgelezen in het buitenland, 5 individuen afgelezen in: Spanje (1, op voorjaarstrek), Duitsland (3, broedvogels en potentiële broedvogels), België (1, juveniel op najaarstrektrek).
Nederlandse grauwe kiekendieven afgelezen in Nederland, 52 individuen afkomstig uit: Drenthe (5, waarvan 2x twee vogels uit een zelfde nest), Flevoland (2, vader Abe en dochter), Friesland (5, waarvan 1x twee vogels uit een zelfde nest), Groningen (40, waarvan 7x twee vogels uit een zelfde nest!).
Vrouwtje 2|N van 2020 Noord-Friesland. Flevoland 2021. © Rob Dekker
Mannetje A|8 van 2017 Noord-Friesland. Noord-Groningen 2021. © Cor Fikkert
Aantal paren en broedsucces in de akkers
© Hilvert Huizing (Mazzelmoaze)
Onder paar verstaan we een mannetje en vrouwtje die voor langere tijd territoriaal zijn geweest bij een akker. Ze hebben dus niet allemaal daadwerkelijk gebroed, ze kunnen al in de nestbouwfase afgehaakt zijn.
Steppekiekendief – Er is gebaltst door één of twee mannetjes steppekiek, er zijn uiteindelijk geen vrouwtjes steppe of grauw met een nest vastgesteld. Eén van die mannetjes heeft nog wel erg zijn best gedaan in de buurt van een nest van bruine kiekendieven.
Blauwe kiekendief – Helaas was het weer eens zo’n jaar waarin er geen broedsucces voor de blauwe kiekendief in de akkers was. Er hebben twee paar een broedpoging ondernomen maar daar bleef het dan ook bij. Op De Wadden was er wel broedsucces en nog redelijk ook.
Grauwe kiekendief – In de Nederlandse akkers hebben we 58 paren vastgesteld met in totaal maar 44 jongen. Qua aantal paren niet slecht maar het aantal uitgevlogen jongen was wel erg laag in vergelijking met 2019 en 2020, toen respectievelijk 142 en 100 uitgevlogen jongen. Dat is dus wat een erg slecht muizenjaar met zich meebrengt.
Verdeling van de paren over de provincies waar werd gebroed: Flevoland 1 paar/3 jongen, Friesland 5 paar/7 jongen en Groningen 52 paar/34 jongen.
Net als ieder jaar beschermen we ook nesten van kiekendieven in Rheiderland, dit jaar waren er 6 paar aanwezig en zijn er 10 jongen uitgevlogen.
En dan nog de bruine kiekendieven
Waar mogelijk nemen we ook de bruine kiekendieven mee in het beschermingswerk. Bij de meeste nesten is dat tijdens de oogst aanwezig zijn en de jongen bij de machines weghouden maar steeds vaker ook het beschermen van overstaande nestplekken na de oogst. Dat leverde dit jaar bijzondere momenten op waarin we geëxperimenteerd hebben met diverse nestbeschermingsmaterialen. Een aantal konden met succes door middel van een stroomhek beschermd worden maar bruine kiekendieven inmiddels wat kenenende vroegen andere nesten om maatwerk:
Linksboven: Een ‘eenvogel’ surrogaathondenmandnest. Onbekend nest werd tijdens het oogsten aangetroffen door de boer. De volgende dag kregen wij daar bericht van, bij aankomst bleek de nestplek geoogst te zijn. De oudste twee jongen zwierven ver weg in het aardappelperceel ernaast rond. Het jongste jong hobbelde in zijn eentje rond op de stoppels. In het surrogaatnest heeft het jong een week gezeten en werd dagelijks twee keer door Hilbrand Schoonveld gevoerd. Na een week heeft het jong het nest zelf verlaten.
Linksonder: de stroomdraadvoorziening die we om nesten plaatsen (ook voor wulpennesten gebruikt) heeft nogal opvallende oranje onderdelen, dit kan bij bruine kiekendieven afschrikkend werken dus camoufleren dat spul.
Rechtsboven en -onder: van een nest waar stroomdraad was geplaatst lokte het vrouwtje haar jongen uit. Dan ook maar nog gaas plaatsen om jongen binnen hun nestplek te houden. Maar uiteindelijk voor dit nest een bescherming geplaatst in Gallische stijl (zonder Asterix en de Romeinen). Lees hier meer over het wel en wee rond dit bruine kieknesten in Noord-Groningen.
Beste mensen dit was het afgelopen kiekenjaar in een notendop. We kijken weer uit naar een nieuw beschermingsseizoen en hopen dan elkaar ook weer eens te zien tijdens de gezamenlijke zoekdagen.